top of page

Рыма Іванаўна Шаршнёва

У семнаццаць дзявоцкіх гадоў...
(Памяці Рымы будзем годныя!)

Адмысловае месца ў жыцці нашай гімназіі займае былая вучаніца даваеннай 25-й школы Рыма Шаршнёва. Яе партрэт на чорнай мармуровай дошцы каля  параднага ўваходу сустракае штораніцы гімназістаў і настаўнікаў, як бы жадаючы поспехаў у вучобе і цешачыся мірнаму небу. І ўсе вучні 25-й, былыя і сапраўдныя, з гонарам кажуць: "Наша Рыма".

Рыма Шаршнёва нарадзілася 28 ліпеня 1925 года ў Добрушы Гомельскай вобласці. Бацька Ян Іванавіч, удзельнік грамадзянскай вайны, працаваў у леснікоўстве, а маці , Лідзія Васільеўна , выхоўвала дочак, Рыму і Алу, у 1933 годзе сям'я пераехала ў Мінск, дзе нарадзілася малодшая - Святлана. Лідзія Васільеўна ўспамінала: "З чатырох гадоў Рыма не прызнавала ніякіх лялек, акрамя кніг. Яна яшчэ не ведала літар, не ўмела чытаць, але выдатная зрокавая і слыхавая памяць дазвалялі ёй  з першага разу запомніць змест дзіцячых кніжак, якія ёй часта чытала я або бацька".

Рыма вучылася ў 25-й беларускай узорнай школе імя А.Ч арвякова, якая знаходзілася амаль у самым цэнтры горада на вуліцы Савецкай, 44. Яна была выдатніцай, здольнай і не па гадах сур'ёзнай, марыла паступіць ва ўніверсітэт і скончыць два факультэты: гістарычны і матэматычны. Па выходных замест кіно хадзіла ў цір на заняткі стралковага гуртка , двойчы перамагала на спаборніцтвах. Любіла спяваць, актыўна ўдзельнічала ў канцэртах мастацкай самадзейнасці разам з сяброўкай Эддзі Коган (пасля вайны сталай вядомай дзіцячай паэткай Эдзі Агняцвет).  У школе Рыму прынялі ў піянеры, і яна з задавальненнем працавала піянерважатай у малодшых школьнікаў.

Праз шмат гадоў Рэм Іосіфавіч Вадэйка , які ў 1940-1941 вучэбным годзе вучыўся ў 5 класе, напісаў аб сваёй піянерважатай песню, у якой ёсць такія словы:

«В той довоенной СШ 25-й
Римма была пионерской вожатой. 
Бей в барабан, пионерия, снова – 
Помни вожатую Римму Шершневу!»

У 1941 годзе  Рыма скончыла 9 класаў. Грымнула Вялікая Айчынная вайна. Бацька сышоў на фронт, а Рыма з маці і сёстрамі эвакуяваліся ў сяло Тоцкае Чкалаўскай, зараз Арэнбургскай, вобласці. Маці стала працаваць у калгасе "Маяк Ільіча". Рыма вучылася ў 10-м класе, уступіла ў камсамол, арганізавала ў школе камсамольска-моладзевую брыгаду, якая дапамагала калгаснікам на ўборцы ўраджаю.

Дзяўчына прасілася на фронт, у ваенкамаце адмовілі: маладая яшчэ. Тады яна звярнулася ў ЦК УЛКСМ. Яе выклікалі ў Маскву. Яна з'ехала 1 чэрвеня 1942 гады на другі дзень пасля атрымання атэстата аб заканчэнні  сярэдняй школы. У Маскве Рыма вучылася ў адмысловай выведшколе асновам баявой падрыхтоўкі, падрыўной справе, асаблівасцям партызанскай барацьбы  ў тыле ворага. Яна аказалася здольнай вучаніцай - трапна страляла (вось дзе спатрэбіліся заняткі ў гуртку, асвоіла абавязкі мінера і радыста, магла прабегчы дзесяць кіламетраў па перасечанай мясцовасці, сыходзячы ад пераследу і заблытваючы сляды, навучылася скакаць з парашутам.

З Масквы пісала маме і сястры Але пісьмы (пяць з іх цяпер захоўваюцца ў музеі 25-й гімназіі) аб сваёй вучобе: "Справа, якой я навучаюся, - не з лёгкіх, але найболей цікавых, і я спадзяюся, што выканаю ўсё, што ад мяне запатрабуецца, з гонарам…"

Мара дзяўчыны ажыццявілася - яе залічылі ў спецатрад  імя Мікалая Гастэла для закіду ў тыл ворага. На іспыце палкоўнік Арлоў Міхась Фёдаравіч, вельмі скупы на хвалу, ставячы Рыме "выдатна", сказаў: "Малы залатнік, ды дарог!". І гэта было заслужана, у гэтай маленькай далікатнай дзяўчыны была нейкая адмысловая ўнутраная сіла, якая дазволіла ёй абыйсці шматлікіх дужых хлопцаў.

У жніўні 1942 гады камсамольска-моладзевы атрад ім. Мікалая Гастэлы , які складаўся з юнакоў і дзяўчын 17-18 гадоў, выехаў з Масквы да лініі фронту. Успамінае радыстка атрада, сяброўка Рымы Шаршневай Людміла Галаванава : "Нас было 60 байцоў, маладых, гарачых, гатовых у імя Радзімы на любыя выпрабаванні. Рыма была самой малодшай. І вельмі хваляваліся з-за маленькага росту, баялася, што прычэпяцца і пакінуць у Маскве. Яе ўсе любілі. За шчырасць і дабрыню. А яшчэ за песні. У самыя цяжкія хвіліны, падбадзёрваючы таварышаў, яна напявала: "І той, хто з песняй па жыцці крочыць, той ніколі і нідзе не знікне".

Аповед Людмілы Галаванавай дапоўніла былая партызанка Ніна Макарава:

- Наша сустрэча з Рымай Шаршнёвай  адбылася ў вёсцы Касачава  Смаленскай вобласці, дзе атрад ім. Гастэла  рыхтаваўся да пераходу праз лінію фронту. Як цяпер памятаю - у хату ўвайшла юная дзяўчына, невялікага росту, з доўгай касой і вялікімі карымі вачамі…

Пасля прыняцця Партызанскай прысягі "…клянуся, што не пашкадую ні сіл, ні самога жыцця для вызвалення майго народа ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў…" атрад праз Суражскія вароты перайшоў лінію фронту і пачаткаў свой шлях па тыла суперніка, шлях даўжынёй 1200 км.

Рыма была зацверджаная сувязной  ЦК камсамола Беларусі і павінна была ў варожым тыле наладзіць сувязі паміж падпольнымі групамі і ЦК УЛСМБ (Ленінскі Камуністычны Саюз Моладзі Беларусі), першым сакратаром якога быў Кірыла Трафімавіч Мазураў.

Шлях у штаб Мінскага партызанскага злучэння быў вельмі цяжкім, атрад амаль усю дарогу ішоў пешшу, прычым з велізарным грузам на плячах: боепрыпасамі, зброяй, выбуховымі матэрыяламі.

Аб гэтым паходзе так успамінаў Анатоль Юльянавіч Дзенісевіч, упаўнаважаны ЦК ЛКСМБ, таксама пасланы ў тыл ворага: "…І пазней, у цяжкім баявым паходзе, я бачыў, як сярод маскоўскіх камсамольцаў-гастэлаўцаў Шаршнёва  ўстойліва пераносіла пазбаўленні. На кожным байцу - зброя, боепрыпасы, рэчавы мяшок, Тут і хлопцам цяжка, не тое, што дзяўчыне… Я прапанаваў Рыме перадаць нам свой рэчавы мяшок, але яна і слухаць не жадала. Мы адмералі тады па тылах, памятаецца, 1200 км без малога, і Рыма была, як і ўсё…"

Прыбыўшы на месца прызначэння, у партызанскі атрад, Рыма працавала не толькі сувязной.  Яна вельмі добрае выконвала працу па арганізацыі падпольных моладзевых груп, бясстрашна пранікала ў населеныя пункты і распаўсюджвала савецкія газеты, лістоўкі, праводзіла зборы моладзі і сялян, гутарыла з імі. У сваю чаргу, моладзь хавала яе ад фашыстаў, дапамагала ёй сыходзіць незаўважанай.
У самім атрадзе Рыму вельмі любілі за яе сціпласць, спагадлівасць і мужнасць. Таццяна Аляб'еваа, яшчэ адна сувязная атрада ім. Гастэла , успамінала: "Рыма была вельмі сціплай. Спяваць любіла і песень ведала мноства. Сядзе, бывала, у кутку і ціхенька пра сябе напявае. Любы загад выконвала ў строгай дакладнасці і нікому не распавядала аб тым, як ёй пры гэтым дасталася…"

Лідзія Васільеўна Шаршнева атрымала адзіны ліст ад Рымы з варожага тылу. Там  былі такія радкі: "Не турбуйся, мама, я жыву лепш быць не трэба, застануся жывая, вельмі шмат распавяду цікавага. А перамога будзе за намі".

Гэта было апошняя вестка ад Рымы.

25 лістапада 1942 гады брыгада Розава, у якой ваяваў атрад ім. Гастэла , атрымала загад разграміць буйны нямецкі гарнізон, які рабіў крывавыя расправы над мірным насельніцтвам. Гарнізон знаходзіўся ў вёсцы Ломавічы Кастрычніцкага (зараз Светлагорскага) раёна. Фашысты пабудавалі магутныя ўмацаванні - роў, калючы дрот, дзоты і доты. Для большай бяспекі спалілі навакольныя вёскі, знішчылі мясцовых жыхароў, западозраных у сувязях з партызанамі.

На світанку, у сапраўды прызначаны час, групы партызан занялі свае пазіцыі. Рыма, узброеная гранатамі і аўтаматам, была ў роце камандзіра Паўла - чалавека вялікай адвагі і адвагі.

Напад пачаўся па сігнале. У паветры раздаўся грукат кулямётаў і аўтаматаў. Партызаны паспяхова блакавалі шэсць варожых дзотаў, размешчаных па абодвух  баках  найболей умацаванага цэнтральнага дзота , які прыкрываў  падыход да вёскі. Гэты, сёмы дзот, не змаўкаў. Партызаны падпаўзалі да яго ўсё бліжэй і бліжэй. Пад суцэльным агнём Рыма паўзла следам за камандзірам. Раптам яна спатыкнулася аб яго параненае цела. Рыма разарвала яго кашулю і спехам перавязала рану. А потым паднялася ва ўвесь рост і пабегла да дзота. Прабегшы 15-20 метраў, яна звалілася на снег і зноў папаўзла. Затым ускочыла і кінула наперад гранату. А яшчэ праз хвіліну кінулася на амбразуру дзота, і фашысцкі кулямёт змоўк. Партызаны з апантаным "Ур-рр-а-а!" ірвануліся наперад. Дзот быў узяты, фашысты знішчаныя. А Рыма, цяжка параненая, сцякала крывёй. Яе прывезлі ў атрад на базу. Неабходна было тэрміновае пераліванне крыві. Донарам готаў быў стаць кожны, але патрэбнага медыцынскага абсталявання ў лесе не было. Рыма пражыла яшчэ дзесяць дзён. Амаль увесь гэты час яна была без прытомнасці, а калі ачулася, то сказала сваім сяброўкам-аднапалчанкам  Галіне Кіравай і Ніне Макаравай "Дзяўчынкі, толькі не пішыце маме, што мяне раніла".

Рыма памерла ў 18 гадзін 30 хвілін 6 снежня 1942 года, партызанскі лекар нічым не змог дапамагчы - у дзявоцкім целе больш дзясятка кулявых ран.

Пахавалі Рыму з усімі воінскімі ўшанаваннямі ў вёсцы Жывунь Любанскага  раёна Мінскай вобласці. На жалобным мітынгу партызаны пакляліся адпомсціць ненавісным ворагам за смерць адважнай гераіні. З усіх страт гэтага бою згуба 17-гадовай  Рымы была самой цяжкай згубай. Яе аплаквалі ўсе. Рыма любіла спяваць. І пасля стрэльбавых залпаў над дамавінай любай сяброўкі Таццяна Аляб'ева  выканала на матыў "Песні аб казачку" Мацвея Блантэра "Песню аб сяброўцы Рыме Шаршнёвай":

Кірыла Мазураў сакратар ЦК ЛКСМБ, напісаў Рымінай  маці (ліст захоўваецца ў музеі 25-й гімназіі): "Лідзія Васільеўна! Вы можаце па праве ганарыцца Вашай дачкой. Ваша гора вялікае, але хай Вам будзе суцяшэннем тое, што Ваша дачка гераічна ваявала за вызваленне Радзімы ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і загінула смерцю адважных у жорсткім баю з ворагамі".

За адвагу і гераічнасць Рыма Іванаўна Шаршнёва ўзнагароджаная ордэнам Чырвонага Сцяга (пасмяротна).

У вёсцы Ломавічы  на месцы згубы Рымы Шаршнёвай быў усталяваны абеліск. Пасля перапахавання рэштак дзяўчыны ў горадзе Любань Мінскай вобласці ў 1967 г. скульптары У. Аганька і У. Грос стварылі мемарыяльны комплекс. Любанская гімназія № 1, з якой калектыў нашай 25-й гімназіі падтрымлівае цесныя сувязі , даглядае  за магілай Рымы Шаршнёвай.

У школьным музеі "Спадчына" асцярожна захоўваюцца дакументы, рэчы Рымы, яе лісты, фатаграфіі, успаміны яе аднапалчан і аднакласнікаў. Мы ганарымся тым, што ў нашым музеі экспанатаў аб подзвігу нашай Рымы больш, чым у Цэнтральным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.

Подзвіг Рымы Шаршнёвай ушанаваны ў творах літаратуры і мастацтвы. Скульптурны партрэт Рымы, створаны З.А.Адашкевічам, захоўваецца ў Дзяржаўным Мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь. Рыма засталася ў сэрцах шматлікіх людзей. Яе выява - выява мужнай, адважнай, рашучай і беззапаветна адданай Радзіме юнай дзяўчыны – блізкая  і зразумелая  ўсім: якія перажылі вайну і вайныуне бачылі.  Раўнадушных няма і быць не можа.

Не выпадкова шматлікія сябры, аднапалчане, былыя вучні даваеннай 25-й сярэдняй школы выказалі сваё стаўленне да Рымы ў вершах, песнях, кнігах, тым самым стварыўшы "нерукатворны помнік" юнай гераіні.

Эдзі Агняцвет , якая сябравала з Рымай, разам выступала на канцэртах у даваеннай 25-й школе, напісала аб "дзяўчынцы ў белай блузцы" паэму "Будзем сябраваць":

- Паходы і ў сцюжу, і ў слоту...
Нялегкі ты абрала шлях.
Арла пазнаюць па палету,
Цябе мы пазналі ў баях...

Артур Вольскі, які скончыў даваенную сярэднюю школу № 25 у 1939г., у кнізе "Каля  школьнага парога" падзяліўся сваімі ўспамінамі аб Рыме-піянерцы .  Рыме-вучаніцы, Рыме-гераіні ў нарысе "Мая  незабыўная, мая 25-я..." Шматлікія вучні даваеннай 25-й не вярнуліся з франтоў Вялікай Айчыннай вайны…

- Я трэцім быў. Ці, можа, пятым.
Чацверты лік мінуў мяне.
Начамі з месяцам шчарбатым
Вяду размовы аб вайне...

А колькі ў сумны лік - чацверты -
Маіх патрапіла сяброў.
Іх твары з памяці не сцерты.
Я іх ашчадліва сабраў

У кнігу мройную ўспамінаў.
І не згубіўся ні адзін.
Паўлоўскі Жэня. Ен загінуў,
Праз Мінск паўшоўшы на Берлін.

Дзічкоўскі Вова. Ен у танку
Згарэў у дзевятнаццаць год.
Шаршнева Рыма. Партызанка.
Скасіў варожы кулямет...

Успамінамі аб Рыме Шаршнёвай  дзеляцца яе аднапалчане-партызаны ў кнізе Анатоля Дзенісевіча . які ваяваў з Рымай у атрадзе ім. Гастэла "Арлінае племя". Юлій Пучынскі , да вайны які вучыўся ў 25-й СШ, у цяперашні час вядомы беларускі мастак, тэмай сваёй дыпломнай працы ў Акадэміі майстэрстваў абраў подзвіг аднакласніцы. Яго карціна "Партызаны поруч параненай Рымы Шаршнёвай" зараз экспануецца ў Музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны ў Менску.

Рэм Вадэйка , які памятае, як Рыма была ў іх 5 класе піянерважатай, напісаў  аб ёй вершы толькі ў 90-я гады. Ён не прафесійны паэт, ён - навуковец, псіхолаг. Але яго шчырыя, немудрагелістыя словы ідуць ад самога сэрцы:

- Вперёд к амбразуре рванулся комроты,
И тяжко был ранен врага пулеметом.
Бросилась Римма спасти командира,
Но пуля фашиста в нее угодила…
Прикрыла комроты девичьим телом,
И дзот был захвачен в сражении смелом!
Римма погибла. Её все любили.
В городе Любань её схоронили.
Название «Любань» от «любишь», конечно.
Римма Шершнева пусть будет жить вечно!

З гэтымі вершамі перагукваюцца радкі паэта Паўла Жалязнова:
- С Матросовым рядом навек стала в строй
связная отряда Гастелло:
сумела пожертвовать дерзко собой,
спасая других от обстрела.

О русой девчонке семнадцати лет
друзья не забыли доныне
и верят – одной из далеких планет
мы имя дадим героини!

Подзвіг Рымы Шаршнёвай глыбока кранае кожнага, хто пазнае аб юнай партызанцы. Вучні 25-й гімназіі свята паважаюць памяць аб Рыме, ганарацца ёю, бяруць прыклад мужнасці. А яшчэ пішуцьсачыненні. , вершы, творчыя працы, напрыклад "Генеалагічнае дрэва сям'і Рымы Шаршнёвай ", выступаюць з лекцыямі аб адважнай гераіні перад вучнямі іншых школ раёна і горада, друкуюць нарысы ў газетах і часопісах.

Мы свята верым, пакуль жывая ў нашых сэрцах памяць аб Рыме - Рыма Шаршнёва  будзе жыць вечна!

bottom of page